Σαν σήμερα ο τουρκικός στρατός μπήκε στη Σμύρνη, ενώ τα τελευταία ελληνικά τμήματα την εγκαταλείπουν. Ήταν πρωινές ώρες της 27ης Αυγούστου του 1922, λίγο πριν την ολοσχερή καταστροφή της Σμύρνης, όταν και το τελευταίο ελληνικό στρατιωτικό τμήμα αποχωρούσε την πόλη.
Στις 11 το πρωί εμπροσθοφυλακή του τουρκικού ιππικού, υπό το λοχαγό Σερεφετίν, και 400 άτακτοι ιππείς, υπό τον Κορ Πεχλιβάν, εισέρχονται στη Σμύρνη, ενώ τις βραδινές ώρες φτάνει η μεραρχία πεζικού του στρατηγού Μουρσέλ Μπακού. Κηρύσσεται στρατιωτικός νόμος και συστήνεται έκτακτο στρατοδικείο.
Οι Τούρκοι πυρπολούν την πόλη και προβαίνουν σε σφαγές του ελληνικού πληθυσμού της. Μεταξύ των σφαγιασθέντων είναι και ο Μητροπολίτης Σμύρνης Χρυσόστομος.
Από τις πρώτες νυχτερινές ώρες, ομάδες Τούρκων χαρακτηρίζουν με κόκκινη βαφή και με την εγγραφή «Sahibi Islamdir» (μουσουλμανική ιδιοκτησία) δημόσια και ιδιωτικά κτίρια που πρέπει να προστατευτούν.
Η πυρκαγιά συνεχίζεται έως τις 3/17 Σεπτεμβρίου, μεταβάλλοντας την πόλη σε σωρό ερειπίων.
Ο μαρτυρικός θάνατος του τελευταίου Μητροπολίτη της Σμύρνης
Ο Χρυσόστομος (Καλαφάτης) ήταν ο τελευταίος Μητροπολίτης Σμύρνης. Βρήκε μαρτυρικό θάνατο, καθώς κατακρεουργήθηκε από φανατισμένο όχλο κατά την ανακατάληψη της πόλης από τους Τούρκους.
Ο Χρυσόστομος είχε μετατεθεί στη Σμύρνη, ως Μητροπολίτης, το 1910. Στη θέση αυτή παρέμεινε ολόκληρη τη δύσκολη περίοδο των Βαλκανικών Πολέμων, της Μικρασιατικής Εκστρατείας και της Μικρασιατικής Καταστροφής, μη δεχόμενος μάλιστα να αποχωρήσει από την πόλη και να εγκαταλείψει το ποίμνιό του, όταν κατέρρεε το μέτωπο. Συνελήφθη από τους Τούρκους και βρήκε μαρτυρικό θάνατο σαν σήμερα στις 27 Αυγούστου του 1922.
Η ανακήρυξή του ως Αγίου
Η Ορθόδοξη Εκκλησία τον ανακήρυξε άγιο και εθνομάρτυρα. H μνήμη «του Αγίου Χρυσοστόμου Σμύρνης και των συν αυτώ αγίων αρχιερέων Γρηγορίου Κυδωνιών, Αμβροσίου Μοσχονησίων, Προκοπίου Ικονίου, Ευθυμίου Ζήλων καθώς και των κληρικών και λαϊκών που σφαγιάσθηκαν κατά τη Μικρασιατική Καταστροφή» εορτάζεται την Κυριακή προ της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού.
Προηγηθέντα της πυρπόλησης της Σμύρνης
Μετά την κατάρρευση του μετώπου, την ευθύνη του οποίου έφερε ο τότε διοικητής του Α' Σώματος Στρατού, υποστράτηγος Νικόλαος Τρικούπης, και την άτακτη υποχώρηση και αναδίπλωση του ελληνικού εκστρατευτικού σώματος από το Αφιόν Καραχισάρ (στα μέσα Αυγούστου του 1922), άρχισε και ο ξεριζωμός ενός μεγάλου μέρους του χριστιανικού πληθυσμού (Ελλήνων και Αρμενίων) προς τη μικρασιατική ακτή, που, κατά τους υπολογισμούς του Οικουμενικού Πατριαρχείου, έφτανε τις 250.000.
Επίσης, στη Σμύρνη είχαν βρει καταφύγιο και 15.000 Αρμένιοι που συνωστίζονταν στα διάφορα ιδρύματα και σπίτια της Αρμενικής Κοινότητας.
Η αδιάκοπη όμως άφιξη των τρένων που μετέφεραν στρατιωτικά υπολείμματα και πρόσφυγες (υπολογίστηκε ότι έφταναν με ρυθμό 30.000 ατόμων την ημέρα) στη Σμύρνη, καθώς και οι έντονες φήμες της γενικής κατάρρευσης του μετώπου μεγάλωναν την ένταση και την ανησυχία του πληθυσμού, ενώ η προετοιμασία της ελληνικής διοίκησης για αναχώρηση δεν άφηνε πλέον τις παραμικρές αμφιβολίες για τη μετέπειτα εξέλιξη. Έναντι της έντρομης εκείνης κατάστασης που εξελισσόταν, χαρακτηριστική υπήρξε η απάντηση του Έλληνα ύπατου αρμοστή Αριστείδη Στεργιάδη στον πρώην νομάρχη Λέσβου και διοικητή Χίου Γεώργιο Παπανδρέου, όταν ο δεύτερος του συνέστησε να ενημερώσει άμεσα τον ελληνογενή πληθυσμό για να φύγει. Ο Στεργιάδης φέρεται να δήλωσε στον Παπανδρέου: «Καλύτερα να μείνουν εδώ, να τους σφάξει ο Κεμάλ, γιατί αν πάνε στην Αθήνα θ' ανατρέψουν τα πάντα».
Οι χιλιάδες των προσφύγων Έλληνες και Αρμένιοι που κατέκλυζαν όλο το μήκος της περίφημης προκυμαίας "Κε" της Σμύρνης μάταια περίμεναν πλέον τα επιταγμένα ελληνικά πλοία για τη μεταφορά τους στα γειτονικά ελληνικά νησιά. Μετά όμως από έντονη παρέμβαση του Αμερικανού προξένου Γ. Χόρτον, (G. Horton), στάλθηκαν δύο αμερικανικά αντιτορπιλικά για την εξυπηρέτηση των προσφύγων. Στις 26 Αυγούστου/8 Σεπτεμβρίου, αναχωρούν και οι ελληνικές Αρχές Σμύρνης.
O μέχρι τότε Έλληνας ύπατος αρμοστής της Σμύρνης, Αρ. Στεργιάδης, επιβιβάστηκε σε αγγλικό πολεμικό πλοίο που του διατέθηκε, με προορισμό την Κωνσταντινούπολη.
Η αντίστροφη μέτρηση για την πόλη της Σμύρνης είχε πλέον φτάσει.
Ο ελληνικός στόλος
Στις 11 Σεπτεμβρίου του 1922, δηλαδή δύο ημέρες πριν την έναρξη της καταστροφής της πόλης, είχε εκδηλωθεί στρατιωτικό κίνημα στη Χίο και τη Μυτιλήνη. Τούτο είχε ως συνέπεια όλος σχεδόν ο ελληνικός στόλος με το σύνολο των επίτακτων πλοίων να τεθεί υπό τους κινηματίες για τη μεταγωγή του ελληνικού στρατού προς το Λαύριο, προκειμένου να επικρατήσει η επανάσταση στην Αθήνα. Μάλιστα δε, το ελληνικό θωρηκτό "Κιλκίς" που ναυλοχούσε και είχε ως βάση τη Σμύρνη, με την έκρηξη του κινήματος και υπό τον κυβερνήτη πλοίαρχο Δεμέστιχα, μετέβη στη Σάμο όπου και παρέμεινε προκειμένου να επιβάλει την επανάσταση, παρότι οι καπνοί της καταστροφής (κατά την ημέρα), και το φέγγος της πυρκαγιάς (κατά τη νύχτα), ήταν ορατά τόσο από τη Χίο όσο και από τη Σάμο.
ΠΗΓΗ ΝΕΑ ΚΡΗΤΗ
