Αυτά είναι μερικά από τα κεντρικά ερωτήματα που επιχειρεί να απαντήσει η πρωτοποριακή έρευνα που διεξάγει το Εργαστήριο Ερευνών και Δορυφόρων Λογαριασμών Τουρισμού του Τμήματος Διοίκησης Επιχειρήσεων του Πανεπιστημίου Πατρών στον Δήμο Χερσονήσου.
Η εν λόγω έρευνα, που βρίσκεται σε εξέλιξη εδώ και περίπου έναν χρόνο και πραγματοποιείται στο πλαίσιο προγραμματικής σύμβασης που έχουν υπογράψει ο Δήμος Χερσονήσου και το Εργαστήριο του Πανεπιστημίου Πατρών, με επιστημονικό υπεύθυνο τον ομότιμο καθηγητή Γεράσιμο Ζαχαράτο, είναι η πρώτη πανελλαδικά που επιχειρεί να φωτίσει με στοιχεία το μέγεθος της τουριστικής κατανάλωσης, την ποιοτική της διάρθρωση και τη δομική της σχέση με την εγχώρια παραγωγή και οικονομία σε τοπικό επίπεδο.
Γι' αυτό τον λόγο αναμένεται να προσφέρει πολύτιμες πληροφορίες για το ποια πραγματικά είναι τα οφέλη που αποκομίζει η τοπική οικονομία από την κατανάλωση των ξένων επισκεπτών, αλλά και μια εικόνα για το κατά πόσο η κατανάλωση αυτή καλύπτεται από τοπικά, ελληνικά ή εισαγόμενα από το εξωτερικό προϊόντα.
Παράλληλα, όμως, λόγω της τεράστιας τουριστικής δυναμικής που έχει ο Δήμος Χερσονήσου εκτιμάται ότι τα αποτελέσματά της θα είναι ενδεικτικά και για το τι συμβαίνει σε άλλες τουριστικές περιοχές της Κρήτης και της υπόλοιπης Ελλάδας.
Για τα παραπάνω θέματα τα Χανιώτικα Νέα μίλησαν με τον Χανιώτη ερευνητή του Εργαστηρίου Ερευνών και Δορυφόρων Λογαριασμών Τουρισμού του Τμήματος Διοίκησης Επιχειρήσεων του Πανεπιστημίου Πατρών δρα Σταύρο Χατζημαρινάκη, ο οποίος περιέγραψε τους στόχους της έρευνας καθώς και την καινοτόμο μεθοδολογική προσέγγιση που ακολουθείται.
• Ποιος είναι ο στόχος της έρευνας που διεξάγετε;
Κατ' αρχήν στόχος της όλης προσπάθειας είναι η δημιουργία ενός μόνιμου μηχανισμού καταγραφής των τουριστικών μεγεθών στον Δήμο Χερσονήσου και όχι απλώς η διεξαγωγή μιας συγκυριακού χαρακτήρα έρευνας. Στο πλαίσιο αυτό επιχειρείται να αποτυπωθεί ο ρόλος του τουρισμού στην παραγωγική δομή και οικονομία του Δήμου με βάση την προσέγγιση των Περιφερειακών Δορυφόρων Λογαριασμών Τουρισμού. Αυτό που ερευνάται είναι το ύψος της δαπάνης των τουριστών καθώς και τα προϊόντα που τη διαμορφώνουν ποσοτικά και ποιοτικά. Στο επίκεντρο δηλαδή της έρευνας βρίσκεται η τουριστική δαπάνη και κατανάλωση: Το πόσο δαπανούν οι τουρίστες και σε ποια προϊόντα, ενώ παράλληλα θα εξετάσουμε τις ποσότητες των αγαθών που καταναλώνουν οι επιχειρήσεις προκειμένου να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους στους επισκέπτες.
• Ποιος είναι ο τρόπος προσέγγισης που ακολουθείτε;
Στο πλαίσιο της έρευνας μελετώνται οι λεγόμενες τουριστικά χαρακτηριστικές δραστηριότητες, δηλαδή εκείνες οι δραστηριότητες που συνδέονται στενά με την τουριστική κατανάλωση. Για παράδειγμα τα ξενοδοχεία, ο κλάδος του επισιτισμού, τα τουριστικά γραφεία, οι μεταφορές και υπηρεσίες ενοικίασης αυτοκινήτων, μοτοσυκλετών, αλλά και το λιανικό εμπόριο. Ολη η έρευνα γίνεται με βάση τη μεθοδολογική και εννοιολογική προσέγγιση των Δορυφόρων Λογαριασμών Τουρισμού που είναι ένα εθνικολογιστικό πλαίσιο μέσα στο οποίο καταγράφονται, ταξινομούνται και επεξεργάζονται ό,τι στοιχεία υπάρχουν για τον τουρισμό. Για να προσδώσει κανείς οικονομικό χαρακτήρα στα μεγέθη των αφίξεων - διανυκτερεύσεων θα πρέπει να εξεταστεί η τουριστική κατανάλωση. Κι αυτό ακόμα όμως ως μέγεθος δεν αρκεί γιατί θα πρέπει να διαπιστώσει και με ποιον τρόπο συνδέεται αυτή η κατανάλωση με την τοπική οικονομία και παραγωγή. Για παράδειγμα έρχεται ένας τουρίστας και δαπανά ένα ποσό για τη διατροφή του. Για να δεις από αυτό το ποσό τι μένει στην τοπική οικονομία θα πρέπει να εξετάσεις κατά πόσο αυτά που καταναλώνει παράγονται εδώ. Οσο περισσότερο αυτή η κατανάλωση συνδέεται οργανικά με την εγχώρια παραγωγή τόσο μεγαλύτερες είναι οι πολλαπλασιαστικές επιδράσεις της τουριστικής δαπάνης στην παραγωγή, την απασχόληση και την προστιθέμενη αξία που παράγει μια οικονομία. Αν κατέχει κανείς αυτή την πληροφορία, τότε αυτό μπορεί να τον βοηθήσει να ασκήσει οικονομική πολιτική, πολιτική για την παραγωγή και την απασχόληση, για τις επενδύσεις κ.λπ.
• Ποιο είναι το καινοτόμο στοιχείο σε αυτή την προσέγγιση σε σχέση με ό,τι γνωρίζαμε;
Κατά πρώτον ότι η προσέγγιση αυτή εφαρμόζεται για πρώτη φορά στη χώρα μας και μάλιστα σε επίπεδο Δήμου, γεγονός που συνεπάγεται ιδιαίτερες μεθοδολογικές δυσκολίες. Κατά δεύτερον στο ότι ξεπερνά τα όρια της λεγόμενης παραδοσιακής στατιστικής, δηλαδή την απλή καταμέτρηση φυσικών μεγεθών, όπως αφίξεις - διανυκτερεύσεις και δυναμικότητα σε κλίνες και προσδίδει μια αμιγώς οικονομική διάσταση στα μεγέθη του τουρισμού. Μέχρι σήμερα αυτό που διαθέταμε είναι τα συγκεκριμένα μεγέθη σε επίπεδο περιφερειακό και μια καταγραφή των τουριστικών εισπράξεων σε εθνικό επίπεδο ως γενικό νομισματικό μέγεθος από την Τράπεζα της Ελλάδος. Η παραδοσιακή προσέγγιση αδυνατεί, ωστόσο, να ερμηνεύσει αξιόπιστα την τουριστική κατανάλωση ως αποτέλεσμα παραγωγής και διάθεσης συγκεκριμένων προϊόντων και μάλιστα σε επίπεδο τοπικό. Αντίθετα, η προσέγγιση των Δορυφόρων Λογαριασμών Τουρισμού μπορεί να μας δώσει πληροφορίες για το πόσο δαπανούν οι τουρίστες και σε τι, γεγονός που επιτρέπει την εκτίμηση των επιπτώσεων του τουρισμού στην τοπική οικονομία, την παραγωγή, την απασχόληση και το εισόδημα. Το καινοτόμο δηλαδή στοιχείο που παρουσιάζει το μοντέλο που εφαρμόζουμε είναι ότι προσδίδει οικονομικό περιεχόμενο στα φυσικά μεγέθη και μια υλική υπόσταση στα νομισματικά. Πρόκειται για την πλέον σύγχρονη και ευρέως αποδεκτή μέθοδο μέτρησης του τουρισμού και των επιπτώσεών του, η οποία εφαρμόζεται σε πολλές χώρες του εξωτερικού, ενώ στην Ελλάδα γίνεται για πρώτη φορά μια τέτοια προσέγγιση και μάλιστα στο πλέον δύσκολο επίπεδο του Δήμου.
• Σε ποιο στάδιο βρίσκεστε τώρα;
Η έρευνα 'τρέχει' περίπου έναν χρόνο. Μέχρι στιγμής έχουμε συλλέξει στοιχεία από διάφορες πηγές για να αποτυπώσουμε το μέγεθος του τουρισμού στη Χερσόνησο. Εχουμε καταγράψει το πλήθος των επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στον Δήμο με ιδιαίτερη ανάλυση στις λεγόμενες τουριστικά χαρακτηριστικές, τη δυναμικότητα σε κλίνες σε όλους τους τύπους των καταλυμάτων καθώς και αφίξεις και διανυκτερεύσεις στα καταλύματα ξενοδοχειακού τύπου σε επίπεδο Δημοτικής Ενότητας. Αυτή τη στιγμή καταγράφουμε τα προϊόντα που καταναλώνονται εντός των μεγάλων ξενοδοχειακών μονάδων και έχουμε συλλέξει στοιχεία από μονάδες που καλύπτουν περίπου το 20% των κλινών στα 5στερα και το 10% στα 4στερα ξενοδοχεία. Στο πλαίσιο αυτό έχουμε πάρει αναλυτικά στοιχεία των προϊόντων που καταναλώνονται μέσα στις ξενοδοχειακές μονάδες από προϊόντα διατροφής, είδη χαρτιού, είδη καθαρισμού κ.λπ. Επίσης, σε δεύτερο βαθμό, όπου αυτό είναι μεθοδολογικά εφικτό, καταγράφουμε την προέλευση των προϊόντων, διαχωρίζοντάς τα σε 3 μεγάλες κατηγορίες, σε κρητικά, ελληνικά και εισαγόμενα. Το δείγμα που έχουμε συλλέξει αναμένεται να αυξηθεί, ωστόσο, και το δείγμα που έχουμε έως τώρα είναι ήδη αρκετά ικανοποιητικό για τις 2 αυτές κατηγορίες, που στο σύνολό τους καλύπτουν το 60% των ξενοδοχειακών κλινών και το 49% της συνολικής δυναμικότητας του Δήμου Χερσονήσου σε κλίνες όλων των ειδών των καταλυμάτων.
• Από αυτά τα στοιχεία που έχετε συγκεντρώσει τι θα βγει;
Ένα σημαντικό εύρημα που θα προκύψει είναι οι Δείκτες Κατανάλωσης Ανά Διανυκτέρευση, οι οποίοι χαρτογραφούν το καταναλωτικό μοντέλο των τουριστών ανά κατηγορία ξενοδοχειακού καταλύματος και επειδή οι κατηγορίες των 5 και 4 αστέρων καλύπτουν ένα μεγάλο ποσοστό της συνολικής δυναμικότητας θα αποτυπωθεί και το γενικότερο καταναλωτικό μοντέλο του Δήμου ως προορισμού. Θα πρέπει εδώ να τονιστεί ότι για τη συγκέντρωση των αναλυτικών αυτών στοιχείων βασική προϋπόθεση αποτέλεσε η πολύ καλή συνεργασία με τα ξενοδοχεία της περιοχής.
• Πόσο αντιπροσωπευτικά θα μπορούσαμε να πούμε ότι θα είναι τα συμπεράσματα που θα εξαχθούν από την έρευνα για την υπόλοιπη Κρήτη;
Ο Δήμος Χερσονήσου είναι ο πλέον σημαντικός Δήμος στην Κρήτη ως προς τον τουρισμό. Ετησίως τα καταλύματα ξενοδοχειακού τύπου του Δήμου υποδέχονται κατά μέσο όρο 650.000 αφίξεις και 5.250.000 διανυκτερεύσεις βάσει των επίσημων στοιχείων της ΕΛ.ΣΤΑΤ. Τα ξενοδοχεία δηλαδή από μόνα τους απορροφούν το ¼ των αεροπορικών αφίξεων της Κρήτης ως προς τους ξένους επισκέπτες, ενώ σε διανυκτερεύσεις αντιστοιχούν στο 28% σε καταλύματα ξενοδοχειακού τύπου σε επίπεδο περιφέρειας και στο 9% αντίστοιχα σε εθνικό επίπεδο. Επίσης, ο Δήμος Χερσονήσου συγκεντρώνει το 29% των κλινών της Κρήτης σε ξενοδοχειακά καταλύματα και ενοικιαζόμενα, το 30% σε καταστήματα rent a car, πάνω από 40% σε καταστήματα rent a moto και το 12% των τουριστικών γραφείων της Κρήτης. Επίσης, όλα αυτά καλύπτουν συνολικά κάτι λιγότερο από το 50% των εμπορικών και βιομηχανικών επιχειρήσεων του Δήμου, ενώ, αν προσθέσει κανείς και το λιανικό εμπόριο, το ποσοστό αυτό αυξάνεται ακόμα περισσότερο σε ό,τι αφορά τις επιχειρήσεις της περιοχής που επηρεάζονται άμεσα από τον τουρισμό. Το στοιχεία, λοιπόν, που θα προκύψουν εκτιμούμε ότι θα είναι αντιπροσωπευτικά όχι μόνο για την Κρήτη, αλλά και την υπόλοιπη Ελλάδα.
• Μέχρι στιγμής τι εικόνα έχετε για τη σχέση τουριστικής κατανάλωσης και πρωτογενούς τομέα;
Είναι λίγο νωρίς για να μιλήσουμε με ακρίβεια. Αυτό πάντως που βλέπουμε είναι ότι καταναλώνονται τεράστιες ποσότητες και πολλά από τα προϊόντα που καταναλώνονται όχι μόνο δεν παράγονται στην Κρήτη, αλλά ούτε καν στην Ελλάδα. Επίσης, έχουμε μια ένδειξη του μεγέθους της κατανάλωσης στη Χερσόνησο. Αν θεωρήσουμε ότι οι 365 διανυκτερεύσεις αντιστοιχούν σ' έναν μόνιμο κάτοικο, τότε οι 5,2 εκατ. διανυκτερεύσεις τουριστών ετησίως στα καταλύματα ξενοδοχειακού τύπου -χωρίς δηλαδή να ληφθούν υπόψη οι διανυκτερεύσεις σε άλλα είδη καταλυμάτων- ισούνται με 15.000 επιπλέον κατοίκους που προστίθενται στις 21.000 μόνιμων κατοίκων που υπάρχουν στη Χερσόνησο με βάση την απογραφή του 2011. Προστίθεται δηλαδή μια ιδιαίτερα διαμορφούμενη κατανάλωση στην ιδιωτική κατανάλωση που ήδη κάνουν οι μόνιμοι κάτοικοι και αυτό δείχνει την τεράστια δυναμική που υπάρχει και η οποία επηρεάζει μέχρι και ένα περίπτερο.
• Ο Δήμος Χερσονήσου με ποιον τρόπο θα μπορέσει να αξιοποιήσει τα συμπεράσματα της έρευνας;
Αυτό που προσπαθούμε να φτιάξουμε είναι ένας μόνιμος μηχανισμός ο οποίος να καταγράφει και θα ενημερώνεται συνεχώς -και μετά το τέλος της έρευνας- από τον Δήμο, ώστε η Δημοτική Αρχή να έχει ανά πάσα στιγμή μια εικόνα για την τουριστική ζήτηση και προσφορά της περιοχής. Θα μπορεί δηλαδή να μετρά τις οικονομικές δραστηριότητες που σχετίζονται με τον τουρισμό, να καταγράφει την ποσοτική και ποιοτική εξέλιξη της τουριστικής κατανάλωσης και να αποτυπώνει τα καταναλωτικά πρότυπα και τις τάσεις που διαμορφώνονται. Επίσης, θα μπορεί να εκτιμά τον βαθμό οργανικής σύνδεσης της κατανάλωσης με την παραγωγή της Κρήτης και να υπολογίζει τη σχέση κόστους και ωφελειών των πολιτικών παραγωγής και απασχόλησης έως και να χαράσσει δημογραφική πολιτική, υπό την έννοια ότι, εάν οι αγρότες μπορούν να διοχετεύουν τα προϊόντα τους στην τουριστική αγορά, θα μπορεί και να συγκρατηθεί ευκολότερα ο αγροτικός πληθυσμός στα χωριά. Με όλα αυτά τα δεδομένα που θα συλλέξουμε θα μπορεί να οικοδομηθεί ένα παρατηρητήριο τουρισμού που θα συγκεντρώνει όχι μόνο φυσικά, αλλά και νομισματικά, μεγέθη. Παράλληλα, θα στηθεί μια βάση για να κατασκευαστούν Δορυφόροι Λογαριασμοί Τουρισμού σε επίπεδο Κρήτης, κάτι που έχει ιδιαίτερα μεγάλη σημασία λαμβάνοντας υπόψη το μέγεθος και τη σημασία του τουρισμού για την οικονομία του νησιού.
• Φαντάζομαι ότι αυτό θα μπορούσε να αποτελέσει κι ένα σημαντικό εργαλείο για την άσκηση πολιτικών γύρω από τον τουρισμό...
Η τυφλή άσκηση τουριστικής πολιτικής δίχως τη γνώση του πως επιδρά ο τουρισμός στην παραγωγική δομή μιας οικονομίας υποδοχής τουριστών οδηγεί -εφόσον αδυνατείς να αντεπεξέλθεις παραγωγικά- στην ανάγκη να εισάγεις προϊόντα προκειμένου να ικανοποιήσεις την επιπρόσθετη ζήτηση για αγαθά και υπηρεσίες που ενεργοποιούν οι τουρίστες, γεγονός που με τη σειρά του οδηγεί μοιραία στη διεύρυνση των ήδη μεγάλων εμπορικών ελλειμμάτων που χαρακτηρίζουν την ελληνική οικονομία. Δίχως δηλαδή αυτήν τη γνώση επιτείνεται ένα διαρθρωτικό πρόβλημα της οικονομίας, εθνικής και περιφερειακής. Παράλληλα βοηθά μεθοδολογικά το γεγονός ότι η Κρήτη αποτελεί νησί, επομένως μπορεί να καταγραφεί ό,τι μπαίνει και ό,τι βγαίνει. Επίσης, είναι ένας άκρως τουριστικός προορισμός και παράλληλα διαθέτει αξιόλογη αγροτική οικονομία και παραγωγικές δυνατότητες σε αντίθετη για παράδειγμα με τα νησιά των Κυκλάδων. Το σημαντικό όμως είναι ότι οι Δορυφόροι Λογαριασμοί Τουρισμού δίνουν τη δυνατότητα να συνδέσεις την παραγωγή με την τουριστική κατανάλωση καθώς, όταν γνωρίζεις τι είδη καταναλώνονται και σε ποιες ποσότητες, αυτό σου δίνει έναν εν δυνάμει επενδυτικό χάρτη. Η πολύτιμη αυτή πληροφόρηση είναι αναγκαία για ορθολογικότερο σχεδιασμό τοπικών, αλλά και περιφερειακών, πολιτικών ενίσχυσης της παραγωγής και της απασχόλησης υπό συνθήκες οικονομικής κρίσης και συνακόλουθης παραγωγικής συρρίκνωσης. Αυτή τη διάσταση ο Δήμος Χερσονήσου, με τον οποίο έχουμε μια πολύ καλή συνεργασία, την αντιλήφθηκε αμέσως, αφού κατάλαβε τη σημασία του εργαλείου που κατασκευάζουμε για τη χάραξη πολιτικής για τον τουρισμό και τα οφέλη που μπορεί να έχει αυτός για την τοπική του οικονομία.
Δημήτρης Μαριδάκης Χανιώτικα Νέα
